StadsOase Spinozahof - Epidemiologisch bulletin #1-2024 (2024)

Foto: GGD Haaglanden

Gemeenschappelijk tuinieren en het meedoen aan sociale activiteiten in de Spinozahof, hebben een positieve invloed op de gezondheid van deelnemende stadstuinders. Dat blijkt uit interviews met stadstuinders van de Spinozahof, een groene StadsOase in het stadscentrum van Den Haag. De stadstuinders ervaren vooral een betere mentale gezondheid: zij voelen zich gelukkiger, minder eenzaam en minder gestrest. Ook hebben meerdere stadstuinders hun leefstijl aangepast sinds zij de Spinozahof bezoeken: ze eten vaker vegetarisch, meer groenten en koken nu ook gerechten uit andere culturen.

Een groene omgeving en de blootstelling aan groen leveren voordelen op voor de gezondheid. Zo hangt groen in de omgeving onder andere samen met een betere mentale gezondheid, minder vroegtijdige sterfte, betere cognitieve prestaties en een betere nachtrust. En aangezien een groene omgeving uitnodigt om te bewegen en te ontspannen, speelt groen ook een rol in de vermindering van overgewicht, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten, en draagt het hiermee bij aan een betere fysieke gezondheid. Naast de positieve samenhang tussen groen en gezondheid, 1blijkt uit verschillende studies ook dat gemeenschappelijk tuinieren in stedelijke buurten mogelijk positief bijdraagt aan de gezondheid. 2, 3, 4, 5Zo is gemeenschappelijke tuinieren positief geassocieerd met een toename in fysieke activiteit en consumptie van fruit en groenten, 4sociale steun en sociale cohesie, mentale gezondheid, 4geluk, 3en verminderde stress. 5

Op steeds meer plekken in binnen- en buitenland ontstaan dan ook initiatieven waarin gezamenlijk werken in het groen centraal staat. Ook binnen het coalitieakkoord 2022-2026 van de gemeente Den Haag zijn groen en vergroening en de impact daarvan op gezondheid belangrijke thema’s. Zo benoemt de gemeente in het coalitieakkoord dat ze het gebruik van publiek toegankelijke ontmoetingsplekken in de stad wil stimuleren. Daarnaast wil de gemeente inzetten op ontstening en vergroening. 6In Den Haag zijn er verschillende buurtinitiatieven om de stad te vergroenen. De oprichting van de Spinozahof is zo’n buurtinitiatief. In de Spinozahof kunnen bezoekers tuinieren in de gemeenschappelijke moestuin, ontspannen en deelnemen aan diverse sociale activiteiten, zoals workshops en lunches (zie kader).

Gezien de gunstige invloeden van (blootstelling aan) vergroening en gemeenschappelijk tuinieren op de gezondheid, is de vraag wat de ervaringen zijn van stadstuinders van de Spinozahof. In opdracht van de gemeente Den Haag onderzocht GGD Haaglanden wat de invloed is van het gemeenschappelijk tuinieren en sociaal participeren op de mentale, sociale en lichamelijke gezondheid en de leefstijl van de stadstuinders van de Spinozahof. Hiertoe zijn in de zomer van 2023 18 stadstuinders geïnterviewd.

Veel van de gesproken stadstuinders geven aan dat de Spinozahof een positieve invloed heeft op hun gevoelens van eenzaamheid en geluk. Deze positieve invloed is vooral toe te schrijven aan het sociale contact dat zij ervaren als ze de tuin bezoeken, tuinieren en/ of deelnemen aan (andere) sociale activiteiten die binnen de stadstuin georganiseerd worden. Door het sociale contact ervaren veel stadstuinders de Spinozahof als een ‘(tweede) familie’ en voelen ze zich gesteund.

‘Als ik gewoon thuis zit en niet zo lekker in mijn vel zit, dan denk ik weleens: zal ik wel gaan? Dan ben ik niet gezellig. En dan kom ik hier [Spinozahof, red.] en word ik heel vaak toch weer een beetje opgetild door de sfeer en de energie die er hangt. En dan ga ik met een beter gevoel naar huis dan wanneer ik thuis was gebleven.’

‘[Over of de Spinozahof geluksgevoel beïnvloedt] Ja, ik denk het wel en vind het toch wel een belangrijk onderdeel van mijn leven eigenlijk. Ik ga er dagelijks naartoe en zie dan de mensen die hier ook wel bijna dagelijks zijn en dat vind ik een heel fijn idee. Ook als ik uit mijn werk kom en zin heb in een praatje of contact met mensen, dan kan ik altijd hier terecht. Ik ga nooit met een vervelend gevoel weg of zo.’

Naast het sociale contact en de effecten daarvan op gevoelens van geluk en eenzaamheid, geven vrijwel alle gesproken stadstuinders die enige stress ervaren aan, dat ze zich door het bezoeken van de Spinozahof minder gestrest voelen. In de drukte van de stad, waar veel van de stadstuinders geen eigen tuin hebben, kunnen de stadstuinders genieten van de groene omgeving en geeft het hen rust.

‘Kijk, wat het is: ik woon hier aan de rand van de stad en mijn werk zit ook hier in de stad, dus ik zit altijd in een drukke, prikkelrijke omgeving. En als je wil ontspannen, dan ga je shoppen. Of je gaat naar een park hier in de buurt. Maar dat zijn ook niet de meest chille parkjes om te kunnen relaxen. Dus het stressniveau is hier een stuk minder, omdat je hier veel minder prikkels hebt.’

De sfeer in de stadstuin is volgens de geïnterviewde stadstuinders open en laagdrempelig. Iedereen is welkom en de stadstuinders proberen bezoekers actief bij de tuin te betrekken. Ook gelijkheid wordt genoemd. De stadstuinders zijn vriendelijk naar elkaar en helpen elkaar, ongeacht iemands achtergrond. Door de open sfeer voelen de gesproken stadstuinders zich ook vrij om te zijn wie ze zijn en durven zij hun mening te delen en hun verhaal te doen. Dit zorgt ervoor dat mensen persoonlijke verhalen delen en dat er vriendschappen ontstaan.

‘Dus ik voel mij geen vreemdeling of buitenlander, het voelt dat wij allemaal gewoon mensen zijn. Het gaat niet over de kleur of de nationaliteit of de achtergrond. Het gaat gewoon over jou als mens.’

Keuken Spinozahof (Foto: GGD Haaglanden)

De invloed van de stadstuin op de fysieke gezondheid lijkt beperkt. De stadstuinders voelen zich wel energieker na een bezoek aan de stadstuin, maar voornamelijk op mentaal vlak. De tuin biedt de mogelijkheid om even tot rust te komen en problemen die buiten de tuin spelen achter te laten. Dat maakt dat de stadstuinders zich opgeladen voelen. Ook geven enkele stadstuinders aan dat het buiten bezig zijn ervoor zorgt dat ze ’s avonds beter tot rust komen en beter kunnen slapen.

‘[Op de vraag of stadstuinder zich energieker voelt door het bezoeken van de stadstuin] Misschien onbewust wel, want je voelt je wel rustiger als je hier weggaat en relaxter. En je hebt wat gedaan, je hebt bewogen, je hebt wat gemaakt, dus daar krijg je sowieso energie door.’

Deelname aan het tuinieren en andere activiteiten in de stadstuin levert de stadstuinders nieuwe kennis en vaardigheden op, zowel op het gebied van (gezonde) voeding als tuinieren. Enkele stadstuinders geven aan dat zij vegetarisch of meer groenten zijn gaan eten. Kennis van groenten en kruiden doen de stadstuinders vooral op van stadstuinders met een andere culturele achtergrond, meestal door samen te koken en te eten tijdens de potlucklunches. [*]Door het tuinieren en verbouwen van voedsel is men zich ook bewuster van het ecosysteem waarvan de planten en dieren deel uitmaken en hoe dit in verhouding staat tot elkaar.

‘Zeker op zaterdag, dan hebben we altijd hele gemixte maaltijden en dan leer ik ook weer eens wat van de Syrische, Turkse of Surinaamse keuken. Vind ik wel heel erg leuk, dat je steeds weer wisselende gerechten hebt en dat neem je ook wel mee naar huis. Dan denk ik: dat ga ik thuis ook een keer maken.’

Stadstuinders bezoeken de StadsOase Spinozahof vooral vanwege het sociale aspect: ze ontmoeten daar mensen van andere nationaliteiten, culturen en opleidingsniveaus. Dit biedt de mogelijkheid om personen die men ‘anders niet zouden spreken’, te ontmoeten en van elkaar te leren. De vriendschappen die stadstuinders daarnaast met elkaar ontwikkelen, komen ook als groot pluspunt van de Spinozahof naar voren.

‘Het zorgt er ook voor dat ik hele verschillende visies en perspectieven op het leven zie. Dus er zijn mensen met lage en hoge inkomens, en met verschillende achtergronden. En dat maakt het heel interessant en leuk. Maar aan de andere kant is het ook fijn dat je juist op die wat rustige momenten hier ook kan zijn. En vaak, dat is het fijne van dat de tuin ook een beetje omsloten is, is het dan niet altijd heel druk, of zijn er niet altijd heel veel prikkels. En dat maakt die balans wel fijn.’

Een tweede belangrijke reden die stadstuinders benoemen voor het bezoeken, is om ‘in het groen’ te zijn. Veel van hen hebben in hun eigen woonsituatie geen tuin en vinden het prettig om dat gemis op te vullen met de Spinozahof. Ook biedt het ze een gevoel van rust en een ontsnapping aan de drukte van de stad. Naast het feit dat de gesproken stadstuinders vinden dat de Spinozahof een vriendelijke, gastvrije en open sfeer heeft, wordt er ook meerdere keren benoemd dat het zo fijn is dat het bezoeken van de stadstuin laagdrempelig en vrijblijvend is.

‘When I sit down at the table, it’s a nice environment to be surrounded by the green, by nature. And when I actually sit down like on the grass sometimes, then I also forget I am in the middle of the city.’

Picknicktafel Spinozahof (Foto: GGD Haaglanden)

Stadstuinders hopen dat de Spinozahof zoals deze nu is, kan blijven bestaan. Een groot deel van de gesproken stadstuinders is zo positief over de Spinozahof, dat ze dit initiatief graag op meer plekken in Den Haag zouden willen zien. Zodat andere inwoners uit de stad ook de meerwaarde kunnen ervaren van een stadstuin, zoals zij die zelf ervaren door het bezoeken van de Spinozahof. Daarbij benoemt een aantal stadstuinders wel dat de invulling van de stadstuin in een andere wijk weer anders kan zijn dan in de Spinozahof, omdat de invulling mede afhankelijk is van de behoeften van de (buurt)bewoners.

‘Want echt waar, als dit weg is dan worden heel veel mensen verdrietig. Want het is echt een oase in Den Haag en mensen genieten van het groen, samen zijn, samen eten, samen kletsen, ideeën uitwisselen, van alles. En dat is heel fijn.’

Het is dan ook mooi om te kunnen melden dat er in 2023 in het centrum van Den Haag gestart is met de realisatie van een nieuwe stadstuin: StadsOase JacobCats. Dit project zit momenteel nog in de opstartfase. In opdracht van de gemeente Den Haag zal de GGD ook in deze stadstuin onderzoek doen naar de invloed van gemeenschappelijk tuinieren op de gezondheid en leefstijl van de stadstuinders. Daarnaast zal in dit project ook aandacht zijn voor de implementatie van de stadstuin: wat is er nodig om een dergelijk project succesvol te maken? Om dit goed in beeld te krijgen, wordt de realisatie van de StadsOase JacobCats meerdere jaren gemonitord. Momenteel wordt uitgedacht hoe deze monitoring vorm te geven.

Dit onderzoek is uitgevoerd in de zomer van 2023. In die periode hebben 2 onderzoekers van GGD Haaglanden 18 stadstuinders geïnterviewd die de Spinozahof regelmatig bezoeken. Van de 300 Spinozahofleden bezoeken naar schatting zo’n 60 tot 80 leden de tuin regelmatig. Dat wil zeggen dat ze er wekelijks tuinieren en/ of deelnemen aan activiteiten. De frequente stadstuinders zijn op verschillende manieren gevraagd om deel te nemen: 1) via een algemeen bericht in de WhatsAppgroep van de StadsOase Spinozahof; 2) door actieve benadering door de onderzoekers in de Spinozahof en 3) via mond-tot-mondgesprekken. In dit artikel zijn de belangrijkste resultaten van het onderzoek weergegeven. Een volledige beschrijving van de resultaten en de opzet van dit onderzoek, staan in de onderzoeksrapportage De StadsOase Spinozahof. 8