Bezoek de verlaten Eastern State Penitentiary: de gevangenis die het bajesleven voorgoed veranderde (2024)

Eeuwenlang waren gevangenissen een plek om weg te rotten. Had je iets strafbaars gedaan? Dan werd je in het beste geval in een overbevolkt pand gepropt. Maar dat veranderde met de bouw van Eastern State Penitentiary: ineens kreeg iedere gedetineerde een eigen cel mét verwarming.

Zijn het maanden of jaren? Je houdt de tijd niet meer bij. Het eten dat je dagelijks door het kleine gat in de deur krijgt is het hoogtepunt van je dag en uit verveling heb je de bijbel al 42 keer gelezen. En geluid? Dat is er niet. Enkel oorverdovende stilte. Elke minuut van de dag.

Gevangenen in Eastern State Penitentiary (ESP) maakten het dagelijks mee. Iedere gedetineerde had een eigen cel en mocht niet communiceren met bewakers of andere gevangenen. De gevangenis is al jaren gesloten, maar dient als voorbeeld voor hoe cellen er vandaag de dag uitzien.

Eén doel: straffen

Tot aan de negentiende eeuw hadden cellen in Amerika maar één doel: straffen. Mannen, vrouwen, kinderen: ze werden allemaal samen opgesloten in onhygiënische vervallen gebouwen. Het gevolg? Besmettelijke ziektes waren aan de orde van de dag. En wist je dat te overleven? Dan had je op zijn minst psychische schade. Zware criminelen als moordenaars en verkrachters werden ingedeeld bij mensen die kleine misdrijven hadden gepleegd. Berovingen, verkrachtingen en corrupte bewakers waren geen uitzondering. Had je niets te bieden aan cipiers? Dan lag een honger- of bevriezingsdood op de loer.

“Criminaliteit is een ziekte”

In de staat Pennsylvania, waar Philadelphia de grootste stad is, vond men dat er iets moest veranderen. De staat was sowieso wat milder naar gevangenen dan de andere twaalf staten die sinds 1776 tot de Verenigde Staten behoorden. Zo waren doodstraffen er enkel voor moordenaars en werden gevangenissen vooral getypeerd door werkstraffen en boetes.

In 1822 begon de bouw van Eastern State Penitentiary, omdat het oude Walnut Street Prison de bevolkingsgroei van Philadelphia niet meer aan kon. Het bleek een megaproject en de gevangenis werd het grootste en duurste gebouw dat de Amerikaanse overheid tot dan toe bouwde. In 1829 stond het pand overeind en was het klaar om misdadigers op te sluiten met maar één doel: ze heropvoeden. Men was ervan overtuigd dat criminaliteit een morele ziekte was en ESP werd dus een plek van genezen in plaats van straffen.

De wielvormige constructie had één centrale toren die uitkeek op en verbonden was met de verschillende celblokken. Mannen en vrouwen werden gescheiden en in blokken ingedeeld op basis van de zwaarte van het gepleegde misdrijf.

Complete stilte

De eerste crimineel die voet zette in de revolutionaire gevangenis was een boer die tot twee jaar veroordeeld was voor diefstal. Bewakers trokken een kap over zijn hoofd en begeleidden hem naar zijn cel. Dat had twee redenen: ten eerste herkende zo niemand hem en kon hij dus anoniem terugkeren in de maatschappij. De tweede reden: niemand mocht ontsnappen uit ESP.

En er werden meer harde maatregelen genomen om ontsnappingsgevaar te voorkomen. Communicatie met bewakers kon enkel via een klein ‘voergat’. Verder mocht er niet gepraat worden, ook niet met andere gevangenen. Sterker nog: het moest muisstil zijn. Om te voorkomen dat voetstappen van bewakers iets zouden verraden over de indeling van het pand, droegen ze zelfs vilten hoezen over hun schoenen.

Nadenken en douchen

De stilte was gunstig om ontsnappingen te voorkomen, maar had ook een andere functie: ESP moest een soort huis van berouw worden. Gevangenen kregen hier de kans om na te denken over hun misdaden. Alleen zo zouden ze geestelijk berouw ervaren en uiteindelijk genezen van hun morele ziekte en terugkeren in de maatschappij.

En daarvoor kregen ze genoeg tijd. 24 uur per dag om precies te zijn. Hun enige bezit? Een bijbel. Saaie dagen voor de gedetineerden, maar daar kregen ze wel wat voor in de plaats. Zo had iedere cel een verwarming, een toilet en zélfs stromend water. Ongekende luxe die op dat moment niet iedereen gegeven was. Zelfs het Witte Huis niet. Ja, echt: president Andrew Jackson had in tegenstelling tot gevangenen in ESP geen beschikking tot stromend water of centrale verwarming.

Modelgevangenis

Niet iedereen was onder de indruk van het model van ESP. Critici waren van mening dat ieder mens sociaal contact nodig heeft en dat de isolatie dus juist een vorm van straf en mishandeling was. Volgens hen ging de gevangenis dan ook totaal aan haar doel voorbij.

Toch zorgde ESP voor een ommekeer in hoe er naar gevangenissen werd gekeken. De plek werd bezocht door delegaties uit de hele wereld en ruim driehonderd gevangenissen in Europa, Azië en Zuid-Amerika namen het model van de Amerikaanse isolatiebunker over.

Over en uit

In 1913, zo’n negentig jaar na de bouw van het pand, werd de totale isolatie losgelaten. Door overbevolking in de gevangenis deelden mensen voortaan een cel en werkten en sportten ze zelfs samen.

Zo bleef het lange tijd, tot het pand in 1971 werd gesloten. Sindsdien wordt het onderhouden en zijn er renovaties verricht. Je kan de plek daardoor bezoeken voor een rondleiding. Deze geven je een duidelijke blik in hoe mensen hier soms jaren doorbrachten in totale eenzaamheid. Zoals de beruchte maffiabaas Al ‘Scarface’ Capone. Hij zat hier ruim zeven maanden achter slot en grendel nadat hij was opgepakt voor wapenbezit.

Spoken in de nacht

Een tour door de verlaten gevangenis kost je ongeveer twintig dollar. Geen last van hartproblemen? Bezoek de plek dan ’s nachts, wanneer de celblokken nog spookachtiger ogen. En dat het kan spoken, blijkt wel uit verklaringen van eerdere bezoekers én gevangenen. Al in de jaren veertig werden de eerste meldingen van paranormale verschijningen gedaan. Plotselinge schaduwen, mysterieus gelach en onverklaarbare voetstappen jaagden mensen decennia de stuipen op het lijf.

Is dat nog niet spannend genoeg voor je? Dan is het jaarlijkse Terror Behind the Walls-event misschien iets voor je, waarbij ESP volledig is getransformeerd tot spookhuis. Inclusief meer dan tweehonderd acteurs die je met alle liefde van hartkloppingen voorzien. Een voordeel: je mag daarna gewoon weer lekker naar huis, in tegenstelling tot de 75 duizend gevangenen die hier gedurende anderhalve eeuw geteisterd werden door eenzaamheid en stilte.

Het leven in ESP was zwaar, maar niets vergeleken met dat op het eiland Poveglia, waar ruim honderdduizend mensen stierven.